Ngày 01/4/1975, chiến dịch giải phóng Sài Gòn đã bắt đầu được chuẩn bị theo tư tưởng chỉ đạo “thần tốc, táo bạo, bất ngờ, chắc thắng” với tốc độ “một ngày bằng 20 năm”. Như một bức tranh hoành tráng, xe pháo và tàu thuyền đủ loại, bộ đội và dân quân du kích, dân công và thanh niên xung phong, từ những ngã đường tấp nập…, cả dân tộc từ Bắc chí Nam đang hành quân, hậu phương đang dốc toàn lực ra tiền tuyến.
Đầu tháng 4/1975, Trung ương Cục miền Nam ra Chỉ thị cho quân dân Nam Bộ và Nam Trung Bộ hãy “táo bạo đánh các điểm then chốt khi có thời cơ”. Chỉ thị của đồng chí Bí thư thứ nhất Lê Duẩn căn dặn phải biết tập trung lực lượng đầy đủ vào các trận then chốt.
Ngày 08/4/1975, ta ném bom Dinh Độc Lập. Ngày 09/4/1975, ta tiến đánh địch ở Xuân Lộc. Ngày 16/4/1975, ta đập tan tuyến phòng thủ của Phan Rang. Ngày 18/4/1975, tổng thống Mỹ G.Ford ra lệnh di tản người Mỹ khỏi Việt Nam. Ngày 20/4/1975, Mỹ buộc Nguyễn Văn Thiệu từ chức. Ngày 23/4/1975, Mỹ tuyên bố chiến tranh kết thúc, không thể giúp chính phủ Nam Việt Nam. Ngày 24/4/1975, Mỹ - Hương đề nghị xin ngưng bắn. Diễn biến dồn dập ấy diễn ra cùng lúc với 5 cánh quân gồm 270.000 bộ đội chủ lực và 18.000 người trong các lực lượng khác phục vụ chiến dịch đang từng bước chiếm lĩnh các vị trí, tiến công vào Sài Gòn.
17 giờ 26/4/1975, cuộc tổng công kích đánh chiếm Sài Gòn bắt đầu, các mục tiêu tấn công ngập chìm trong bão lửa. Mỹ vội vàng mở chiến dịch “người liều mạng” để di tản. Các tướng tá quân đội Sài Gòn từ các sư đoàn bị đánh tơi tả, kẻ bị bắt, kẻ đầu hàng, kẻ tự sát, kẻ cởi quân phục lẩn trốn vào đám tàn quân. Tổng thống ngụy muốn xin “bàn giao chính quyền”, các đại diện Mỹ, Pháp tìm kế hoãn binh… Nhưng tất cả đã không thể ngăn cản được sức tiến công của lực lượng vũ trang cách mạng trong “trận đánh cuối cùng” để kết thúc cuộc kháng chiến trường kỳ 30 năm.
Trên tất cả các hướng vào Sài Gòn, quân ta tiếp tục tiến công theo lệnh của Bộ Chính trị “tiến quân với khí thế hùng mạnh nhất, giải phóng và chiếm lĩnh toàn bộ, tước vũ khí quân đội địch, giải tán chính quyền các cấp của địch, đập tan triệt để mọi sự chống đối của chúng”.
Địch từ phía Đông xa lộ Sài Gòn - Biên Hòa bắn ra cắt đội hình Lữ đoàn xe tăng 203 của ta. Một phân đội của Lữ đoàn rẽ vào đánh diệt chúng ở liên trường Thủ Đức. Tại đây chiếc xe 707 đã phải chiến đấu đến viên đạn cuối cùng và người cuối cùng. 9 giờ 30 phút, đoàn xe tăng tiến thuận lợi qua cầu Rạch Chiếc do Z23, Lữ đoàn 316 đặc công biệt động đang chiếm giữ. Phía trước là cầu Sài Gòn, ở đây Tiểu đoàn 4 Thủ Đức đang chiến đấu quyết liệt, giằng co với địch từ đêm 29 rạng 30/4/1975, đến 7 giờ sáng ngày 30/4 mới chiếm lại được đầu cầu phía Đông. Đoàn xe tăng Lữ đoàn 203 đến đầu cầu Sài Gòn, 2 xe dẫn đầu đội hình tăng tốc vượt qua được nửa cầu thì bị xe tăng địch ở phía Tây vòm cầu bắn cháy. Đội hình xe tăng ta phải dừng lại ở đầu cầu phía Tây. Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn xe tăng Ngô Văn Nhỡ cầm cờ hiệu và điện đài chỉ huy tốp xe dẫn đầu vượt cầu lại bị trúng đạn địch và hy sinh trên tháp pháo. Lữ đoàn phó Trần Minh Công lên chỉ huy vượt cầu. Địch tiếp tục bắn hỏng thêm 2 xe tăng. Đại đội trưởng Bùi Quang Thận và chính trị viên Vũ Đặng Toàn chỉ huy Đại đội 4 vượt qua cầu. Địch lui về ngã tư Hàng Xanh, ta bám sát và bắn cháy một xe tăng của chúng tại đây. Các lực lượng tại chỗ bao vây, vận động vô hiệu hóa một số xe khác. Địch ở cầu Thị Nghè ngoan cố chống cự, ta bắn cháy thêm một xe tăng, một xe thiết giáp.
Qua cầu Thị Nghè, nữ chiến sĩ biệt động tên Nga, thuộc Lữ đoàn 16 lên xe tăng cùng đồng chí Phạm Duy Đô làm nhiệm vụ dẫn đường. Lữ đoàn 203 tiến vào Dinh Độc Lập theo đường Hồng Thập Tự và Đại lộ Thống Nhất do xe tăng 483 của Trung úy Bùi Quang Thận dẫn đầu. Một số chiến sĩ biệt động đã có mặt trước ở Dinh độc Lập. Trong Dinh cũng có 2 cán bộ tình báo đường dài của ta với tư cách là người của lực lượng thứ 3 đến vận động Dương Văn Minh sớm đầu hàng là đồng chí Tô Văn Cang và Vũ Ngọc Nhạ. Chiếc xe tăng 843 húc cổng sắt Dinh Độc Lập, tiến thẳng vào cửa Dinh. Ngay tức khắc chiến sĩ lái xe Jeep Bùi Ngọc Vân cầm cờ chạy lên tầng 2 phất mạnh. Trong lúc đó, Bùi Quang Thận nhảy ra khỏi xe, cùng một số chiến sĩ tiến thẳng lên ban công thượng của tòa nhà, giật bỏ lá cờ vàng 3 sọc và kéo cờ giải phóng lên cột cờ cao nhất của Dinh Độc Lập lúc 11 giờ 30 phút. Đại đội trưởng Phạm Duy Đô chạy thẳng vào trong Dinh quan sát và trở ra báo cáo ngay với Trung tá chính ủy Lữ đoàn 203 Bùi Văn Tùng xác nhận sự có mặt của Tổng thống và nội các ngụy quyền tại Dinh. Trung tá Lữ đoàn trưởng Nguyễn Tấn Tài lệnh điều chỉnh đội hình xe tăng bao vây Dinh đề phòng địch phản kích, đồng thời phái một bộ phận ra đánh chiếm cảng Sài Gòn.
Đại úy Trung đoàn phó Trung đoàn 66 Phạm Xuân Thệ cùng một số cán bộ, chiến sĩ ta được Nguyễn Hữu Hạnh dẫn đường tiến thẳng vào phòng khánh tiết gặp Dương Văn Minh và nội các Vũ Văn Mẫu. Tiếp đó, các đồng chí Bùi Văn Tùng và Nguyễn Tấn Tài vào phòng Khánh tiết. Dương Văn Minh đứng dậy nói: “Chúng tôi đang đợi các ông đến để bàn giao”. Ta tuyên bố “Các ông đã bị bắt làm tù binh, các ông phải tuyên bố đầu hàng vô điều kiện. Các ông không còn gì để bàn giao”.
Dương Văn Minh chấp nhận, trao khẩu súng ngắn cho Đại úy Phạm Xuân Thệ và đến đài phát thanh đọc bản tuyên bố đầu hàng không điều kiện. Trung tá Bùi Văn Tùng đọc lời chấp nhận đầu hàng của Dương Văn Minh.
Từ sáng ngày 30 tháng 4 cho đến lúc này tại Sài Gòn đã có 33 điểm nổi dậy của quần chúng và lực lượng tại chỗ. Sau 11 giờ 30 phút ở 41 điểm chủ lực ta chưa tới, quần chúng và lực lượng tại chỗ tiếp tục nổi dậy. Một trí thức, cơ sở của ta đã giữ gìn và trao lại nguyên vẹn cho cách mạng toàn bộ phòng báo chí Phủ Tổng thống của Hoàng Đức Nhã, đặt tại số 16 đường Hồng Thập Tự, nay là đường Nguyễn Thị Minh Khai.
15 giờ ngày 30/4/1975, tất cả cán bộ Thành ủy cánh A đã có mặt trong thành phố, tập kết nhận nhiệm vụ kế tiếp tại khu trường Pé trus Ký. Cán bộ, chiến sĩ cánh B có mặt cùng nhân dân thực hiện nổi dậy giành chính quyền, giành quyền làm chủ từ ấp, xã, đến thị trấn ngoại thành, cũng đã hội tụ về nhận nhiệm vụ tại Dinh tỉnh trưởng Gia Định.
17 giờ ngày 30/4/1975, tiếng súng đã thực sự chấm dứt ở thủ đô “ngụy quyền”, trừ một số mục tiêu quân sự. Thành phố hơn 3 triệu dân vừa trải qua cuộc chiến tranh hơn 30 năm, vẫn nguyên vẹn trong trạng thái bình yên khi nước vẫn chảy đều trong các đường ống, điện chỉ tạm dừng trong 2 giờ rồi mọi nhà lại bừng sáng ánh đèn, công nhân nhà máy vẫn sẵn sàng cho máy chạy, chợ búa, hàng quán vẫn sẵn sàng mở cửa, đường phố vẫn đông người, xe cộ qua lại… Người dân Sài Gòn - Gia Định náo nức cắt cờ hoa để xuống đường mừng ngày Quốc tế lao động 1/5/1975 và Ngày toàn thắng.
Bài và ảnh: Anh Thư